Η Ολυμπία, υπήρξε το πιο δοξασμένο ιερό της αρχαίας Ελλάδας αφιερωμένο στον Δία. Ήταν ο τόπος διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων οι οποίοι τελούνταν στο πλαίσιο των Ολυμπίων.
Η Ολυμπία ονομαζόταν Άλτις, δηλαδή Ιερό Άλσος. Ήταν κτισμένη στη βόρεια όχθη του ποταμού Αλφειού. Υπάρχουν ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από τη Νεολιθική περίοδο. Αρχικά υπήρξε οικισμός αγροτικός και σταδιακά εξελίχθηκε στο μεγαλύτερο θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Εκεί βρισκόταν για περίπου χίλια χρόνια το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Διός, έργο του Φειδία, το οποίο ήταν γνωστό στην αρχαιότητα ως ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου. Είχε ύψος 12 μ. και αποτελούνταν από ξύλο εσωτερικά, αλλά χρυσό, ελεφαντόδοντο, ασήμι, ορεία κρύσταλλο και ημιπολύτιμους λίθους εξωτερικά. Η αφετηρία των Ολυμπιακών Αγώνων τοποθετείται στο 776 π.Χ. και τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια. Όμως οι Αγώνες τελούνται ήδη πολύ παλαιότερα, διότι σύμφωνα με την παράδοση τους ξεκίνησε ο Πέλοπας, που κέρδισε σε αρματοδρομία τον βασιλιά της Πίσας Οινόμαο. Σταδιακά ανεγέρθηκαν τα διάφορα οικοδομήματα, θρησκευτικού και κοσμικού χαρακτήρα μέχρι να πάρει τον 2ο αι. μ.Χ τη μορφή που έχει σήμερα. Το παλαιότερο κτίσμα είναι ο ναός της Ήρας και το νεώτερο το Νυμφαίο. Στη ρωμαϊκή περίοδο, συμπληρώθηκαν και ανασκευάστηκαν πολλά κτίρια δεδομένου πως οι Ρωμαίοι συνέχισαν τους αγώνες χωρίς διακοπή.
Η λειτουργία του ιερού χώρου συνεχίσθηκε κανονικά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια επί Μεγάλου Κωνσταντίνου. Το 393 μ.Χ. έγιναν οι τελευταίοι Ολυμπιακοί Αγώνες και λίγο αργότερα ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος Α΄, με διάταγμά του απαγόρευσε οριστικά την τέλεσή τους γιατί θεωρούνταν παγανιστικοί, ενώ επί Θεοδοσίου Β΄, επήλθε η οριστική καταστροφή του ιερού (426 μ.Χ.)
Αξιοσημείωτα κτήρια
Τα πιο σημαντικά μνημεία και κτήρια του χώρου της αρχαίας Ολυμπίας είναι:
ο Ναός του Δία ο οποίος χτίστηκε στη περίοδο 470-456 π.Χ και αποτελεί πρότυπο δείγμα του δωρικού ρυθμού.Τα αετώματα ήταν διακοσμημένα με τον Αγώνα Λαπιθών και Κενταύρων δυτικά και με την Αρματοδρομία Πέλοπα και Οινόμαου ανατολικά. Τα γλυπτά των Αετωμάτων βρίσκονται στο αρχαιολογικό Μουσειο της Ολυμπίας.Στο εσωτερικό του ναού φυλάσσονταν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, που θεωρούταν ένα από τα Επτά Θαύματα του κόσμου.
ο Ναός της Ήρας ή αλλιώς Ηραίον, όπου φυλάσσονταν πολλά αναθήματα, ανάμεσα στα οποία ήταν ο περίφημος Ερμής του Πραξιτέλη ,που βρίσκεται στο αρχαιολογικό μουσείο και ο δίσκος της ιερής εκεχειρίας ο οποίος δεν έχει βρεθεί.
το Βουλευτήριο, το οποίο βρίσκεται νότια του ναού του Διός, έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως και ήταν η έδρα της βουλής των Ηλείων. Μπροστα στο άγαλμα του Ορκιου Διος,μέσα στο Βουλευτήριο,,οι αθλητές και οι κριτές επαιρναν ιερό όρκο ότι θα σεβαστούνε τους κανόνες των Αγωνων.
το Πρυτανείο, από τα αρχαιότερα και σημαντικότερα κτίσματα της Ολυμπίας, αφού αποτελούσε το κέντρο της διοικητικής και πολιτικής ζωής του ιερού και το κέντρο διοίκησης των Ολυμπιακών Αγώνων.Μεσα στο Πρυτανείο έκαιγε το ιερό πυρ στο βωμό της θεάς Εστίας.
Η είσοδος στο αρχαίο Στάδιο
Ολυμπία -το Στάδιο
το Στάδιο και η είσοδός του, η οποία ήταν μόνο για τους επισήμους και τους αθλητές.Το στάδιο της Ολυμπίας είχε χωρητικότητα 45.000 θεατών .Εχει μήκος 192,27 μ.και πλάτος 28 μ.Απο τη μία πλευρά ακουμπάει πάνω στην φυσική πλαγιά του λόφου και από την άλλη πλευρά έχει διαμορφωθεί τεχνητά..[11] Δεν κτίστηκαν ποτέ κερκίδες. Οι θεατές κάθονταν καταγης. Ήταν ο χώρος όπου τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες καθώς και τα Ηραία, τοπικές γιορτές προς τιμήν της θεάς Ήρας.
το Γυμνάσιο, όπου ήταν ο τόπος προπόνησης των αθλητών. Το γυμνάσιο ήταν επιστεγασμένο σε όλο του το μήκος, έτσι ώστε οι αθλητές να μπορούν να προπονούνται στον αγώνα δρόμου άσχετα από τις καιρικές συνθήκες.[11]Εδω προετοιμαζόταν ο δίσκος,το ακόντιο και το τρέξιμο.
Το Γυμνάσιο
η Παλαίστρα, που αποτελούσε μέρος του Γυμνασίου, επομένως βρισκόταν και αυτό έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως στη νότια πλευρά του.Εδω προετοιμαζόταν η πάλη,η πυγμαχία και το παγκρατιο
το Λεωνιδαίο, το οποίο βρισκόταν εκτός του ιερού χώρου της Άλτεως δίπλα στο εργαστήριο του Φειδία. Ήταν ο χώρος όπου φιλοξενούντο οι επίσημοι των Ολυμπιακών Αγώνων .
το Εργαστήριο του Φειδία, έξω από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Εκεί ο Φειδίας,ο φημισμένος Αθηναίος γλύπτης επέβλεψε τη κατασκευή του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Θεού Δία.Εκει βρέθηκε κύπελλο με επιγραφή "Φειδίου Είμι".(ανήκω στο Φειδία)
ο Θεηκολεών, κτήριο δυτικά και έξω από τον ιερό χώρο της Άλτεως. Βρισκόταν βόρεια του Εργαστηρίου του Φειδία και ήταν η έδρα των θεηκόλων, των ιερέων της Ολυμπίας, αλλά παράλληλα αποτελούσε κατάλυμα όλου του προσωπικού που υπηρετούσε μόνιμα στο ιερό.
οι Ζάνες, τα χάλκινα αγάλματα που ήταν αφιερωμένα στο θεό Δία και βρίσκονταν λίγο πριν την είσοδο του Σταδίου.Ειχαν κτιστει με χρήματα από τα πρόστιμα που επιβλήθηκαν στους παρανομούντες αθλητές.
το Φιλιππείο, το μοναδικό κυκλικό οικοδόμημα της περιοχής της Άλτεως, αφιερωμένο στον Δία από τον Φίλιππο Β' και ολοκληρωμένο από τον γιο του, Αλεξανδρο τον Μέγα.
η Στοά της Ηχούς, η οποία βρισκόταν μέσα στο ιερό χώρο της Άλτεως, αποτελούσε το ανατολικό όριό της και την απομόνωνε το Στάδιο. Είναι γνωστή και ως η Ποικίλη Στοά λόγω των έργων ζωγραφικής που την κοσμούσαν.Εκει γίνονταν αγώνες ποίησης και μουσικής.
το Μητρώον, ναός αφιερωμένος στη μητέρα των θεών, Ρέα ή Κυβέλη, ο οποίος βρισκόταν στα ανατολικά του Ηραίου.
το Νοτιοανατολικό κτήριο, ιερό αφιερωμένο μάλλον στη θεά Εστία, που βρισκόταν στη νοτιοανατολική γωνία της Άλτεως και αποτελούσε μαζί με τη στοά της Ηχούς το ανατολικό όριο του ιερού.
ο Βωμός του Δία, ανατολικά του Ναού της Ήρας δεν έχει σωθεί αλλά εκεί βρέθηκαν πολυάριθμα χάλκινα ειδώλια μέσα σε παχύ στρώμα στάχτης.
ο Βωμός της Ήρας, του οποίου σώζονται τα θεμέλια ανατολικά του Ναού της Ήρας και εκεί γίνεται στη σύγχρονη εποχή η αφή της Ολυμπιακής Φλόγας που σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη των Χειμερινών και των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων. .
Μπροστα στο Βωμό της Ηρας φαινονται τα θεμέλια προϊστορικού κτηρίου ιερό που χρονολογείται την Πρωτοελλαδική ΙΙΙ περίοδο (2300-2000 π.Χ.).
το Πελόπιο, είναι τύμβος στο μέσο της Αλτεως και ηταν αφιερωμένος στον Πέλοπα, τον μυθικό ιδρυτή των Ολυμπιακών Αγώνων.
Θέρμες Κρονίου ή Βόρειες Θέρμες
το Νυμφαίο, ή αλλιώς η Εξέδρα του Ηρώδη του Αττικού ,που χρησίμευσε σαν υδραγωγειο στη ρωμαϊκή περίοδο , και χάριν σε αυτή , το νερό έφτανε μέχρι το Στάδιο αλλά και με πήλινους αγωγούς διαχέονταν σε όλη την Ιερά Αλτη.
η Νότια Στοά, η οποία κατασκευάσθηκε την ίδια περίπου εποχή με τη Στοά της Ηχούς. Αποτελούσε το νότιο όριο του ιερού και την κύρια είσοδό του από την πλευρά αυτή.
η Οικία του Νέρωνα - Ανατολικές Θέρμες. Ένα μεγάλο κτηριακό συγκρότημα της κλασσικής εποχής, στα νοτιοανατολικά της Άλτεως και το οποίο αποδίδεται στο Ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα.
τα Ελληνικά λουτρά έξω από τον ιερό περίβολο της Άλτεως, κοντά στον ποταμό Κλαδέο.
το Ηρώο ανάμεσα στο Θεηκολεώνα και στα Ελληνικά λουτρά, το οποίο αρχικά συνδεόταν με τη λειτουργία των λουτρών και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ως ηρώο.
οι Θέρμες Λεωνιδαίου
οι Θέρμες Κλαδέου
οι Θέρμες Κρονίου
οι Θησαυροί βρίσκονταν στους νότιους πρόποδες του Κρονίου λόφου, ανάμεσα στο Νυμφαίο και το Στάδιο . Ήταν θησαυροφυλάκια για τη φύλαξη πολύτιμων αφιερωμάτων.
ο Ιππόδρομος, νότια του Σταδίου, εκεί όπου διεξάγοντο οι αρματοδρομίες και οι ιππικοί αγώνες των Ολυμπιακών Αγώνων. Δυστυχώς δεν έχει σωθεί.
